Vogelgriep in Vlaanderen: info en richtlijnen

Sinds 2020 houdt het H5-vogelgriepvirus lelijk huis bij wilde vogels in Europa, met als gevolg een grote vogelsterfte in de natuur, ook in Vlaanderen. Naar alle waarschijnlijkheid is het vogelgriepvirus een constante geworden in de wilde vogelpopulaties in Europa, waardoor het vogelgrieprisico het hele jaar door aanwezig blijft. We willen dan ook iedereen informeren over de acties en maatregelen die je moet nemen als je een dode of zieke vogel vindt, of als je zelf vogels houdt.

Natuur en Bos voert permanent een bewaking van vogelgriep uit in de wildevogelpopulaties. Met een passieve monitoring onderzoekt Natuur en Bos de circulatie van ziektekiemen bij dode en zieke wilde vogels. Dat gebeurt door kadavers in te zamelen voor een autopsie, serologisch en virologisch onderzoek. De gewesten doen dat, in samenwerking met het Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid (FAVV), vogelopvangcentra (VOC's), Vogelbescherming Vlaanderen, Sciensano en Diergezondheidszorg Vlaanderen vzw (DGV)

Welke vogels zijn vatbaar voor vogelgriep?

Sinds november 2021 woedt er in Vlaanderen onder de wilde vogels een uitbraak van vogelgriep of aviaire influenza van het type H5N1. De voor vogels hoogpathogene H5N1 vogelgriep treft vele vogelsoorten zoals ganzen, eenden en meeuwachtigen maar het virus wordt ook aangetroffen bij roofvogels zoals buizerd, torenvalk en kerkuil. Inmiddels komt het virus voor bij wilde vogels in alle Vlaamse provincies. Die uitbraak zette zich voort in 2022 en 2023 bij de wilde avifauna.

Vogelgriep is een virusziekte die alle soorten vogels kan besmetten. Sommige vogelgriep-virussen worden ook overgedragen op zoogdieren en mensen. Op de website van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) vind je de verplichtingen terug die door de federale overheid worden opgelegd voor houders van gedomesticeerde vogels, zowel voor commerciële houderijen als voor de hobbysector.

Wat als je een zieke of dode vogel vindt?

Raak de vogel(s) niet aan zonder de juiste bioveiligheidsmaatregelen (zie hieronder)

Draag steeds wegwerphandschoenen en een mondmasker (liefst een FFP2-mondmasker) bij het manipuleren van kadavers en zieke vogels.
Personen met verminderde immuniteit mogen absoluut geen zieke of dode vogels aanraken.
Hou ook huisdieren en kinderen op afstand van dode en zieke vogels, en zorg ervoor dat je hond aangelijnd is.

Bel eerst de gratis influenzalijn 0800/99777 van het FAVV
Daar krijg je verdere instructies om de vogel te laten ophalen voor onderzoek. Bij een dode vogel zal het FAVV (Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen) beslissen of het kadaver ingezameld moet worden voor onderzoek, afhankelijk van de locatie, soort en tijdstip. FAVV zorgt er in dat geval voor dat een nabij gelegen opvangcentrum voor wilde dieren het kadaver ophaalt voor analyse.

Als het kadaver niet wordt opgehaald door het FAVV, moeten dode en zieke vogels uiteraard ook zo snel mogelijk verwijderd worden om zoveel mogelijk virale lading te verwijderen uit de natuur en om de kans te verkleinen dat ze worden aangevreten door roofdieren zoals vos, kat, marters:

Aan de kust werd voor kadaverophalingen het speciaal permanentienummer 0465 00 52 31 geactiveerd. Dat contactnummer zal in de aangesloten kustgemeenten de ophalingen doen van dode vogels (die niet onderzocht worden) en van zieke vogels
Buiten de kustzone bel je de eigenaar van de grond waar je de dode of zieke vogel hebt gevonden. De eigenaar is verplicht om het kadaver onmiddellijk te ruimen volgens de voorziene bioveiligheidsmaatregelen. Ook zieke vogels moeten naar het dichtstbijzijnde Vogelopvangcentrum (VOC) gebracht worden met de nodige aandacht voor bioveiligheid.
Lees de bioveiligheidsmaatregelen goed die hieronder in detail beschreven worden.

Opgelet: de gratis influenzalijn is niet permanent bemand. Als je geen gehoor krijgt, moet je de kadavers steeds verwijderen om zoveel mogelijk virale lading te elimineren uit de natuur en om de kans te verkleinen dat ze worden aangevreten door andere dieren.

Vogelkadavers verwijderen: wie, hoe en waarom?

Alle kadavers die uiteindelijk niet opgehaald worden door het FAVV, moeten door de grondeigenaar of -beheerder verwijderd worden met de nodige bioveiligheidsmaatregelen. Het verwijderen van vogelkadavers is belangrijk om de virale lading in de natuur te verkleinen voor vogels en andere dieren. Er werden immers ook al wilde zoogdieren, zoals vossen, besmet door het eten van zieke en dode vogels. Om de besmettingskans van zoogdieren te verkleinen en verdere virusmutaties van vogelgriep bij zoogdieren te voorkomen is het dus belangrijk dat vogelkadavers zoveel mogelijk verwijderd worden.

Ben je een lokaal bestuur? Download de brief met meer info over vogelgriep voor lokale besturen (pdf - 180 KB)
Ben je een private eigenaar? Als je dode vogels aantreft in jouw tuin of bos, moet je die verwijderen. Gaat het slechts over enkele kadavers, dan kun je ze in een diepe put begraven en goed toedekken met aarde (zonder plastieken zak natuurlijk). Opgelet: de kadavers moeten minimaal met 50 cm aangestampte aarde toegedekt worden zodat ze niet worden opgegraven door wilde dieren. Je kunt de kadavers ook verwijderen via een destructiebedrijf zoals Rendac. Het is verboden om kadavers van dieren mee te geven met het restafval. Het vogelgriepvirus dat de huidige problemen veroorzaakt, kan andere diersoorten (onder wie mensen) besmetten, hoewel dit vrij ongebruikelijk is. Neem daarom steeds de juiste (bioveiligheid)maatregelen bij elke manipulatie van dode of zieke vogels die hieronder beschreven worden.
Contacteer je gemeente als je niet wie de eigenaar of beheerder van het terrein is.

Bioveiligheidsmaatregelen

Voor wie in aanraking komt met zieke of dode vogels

Vogelgriepvirussen kunnen naast vogels ook zoogdieren zoals de mens besmetten. Er zijn op dit moment echter geen aanwijzingen dat de vogelgriepvirussen die momenteel in de wilde fauna circuleren in België een risico vormen voor de volksgezondheid. Toch is een occasionele humane besmetting mogelijk bij nauw contact met grote virusdeeltjes (terug te vinden in besmette vogels en hun uitscheidingen). Daarom is het belangrijk dat de juiste bioveiligheidsmaatregelen genomen worden door alle personen die in contact komen met zieke en dode wilde vogels.
Ook roofdieren (zoals vos en marterachtigen) kunnen besmet zijn met vogelgriep door het eten van besmette vogels, daarvoor gelden dezelfde voorzorgsmaatregelen.

Draag steeds wegwerphandschoenen en een mondmasker bij het manipuleren van kadavers (latexhandschoenen zijn ideaal) en zieke vogels
Personen met verminderde immuniteit mogen absoluut geen zieke of dode vogels manipuleren
Als transport van kadavers nodig is, verpak de kadavers in een stevige afgesloten plastic zak en transporteer de kadavers in een aanhangwagen of topbox (dus niet in de wagen zelf), reinig de aanhangwagen/topbox na gebruik
Als transport van zieke vogels nodig is, vervoer ze dan in een afgesloten plastic bak of kartonnen doos. Plaats de doos in een afgesloten koffer van de auto, indien dat niet kan, draag dan een mondmasker tijdens de autorit. Karton wordt nadien afgevoerd via papier, een plastic bak moet nadien ontsmet worden voor hergebruik
Was na elke manipulatie en zéker voor het aanraken van voedsel de handen, onderarmen en nagels met zeep of ontsmettingsmiddel en water

Bij telwerk en ringwerk van vogels

Het circulerende H5N1-vogelgriepvirus is heel besmettelijk en dodelijk voor veel vogelsoorten (zoals eenden, ganzen, meeuwen, roofvogels, zangvogels…). Het is dus aangewezen de voorzorgsmaatregelen te volgen bij élk contact met wilde avifauna, omdat het virus verspreid over het hele land voorkomt.

De impact van het circulerende virus is heel ernstig, zowel voor de avifauna/biodiversiteit als voor een mogelijk zoönotisch pandemisch risico. Volgende bioveiligheidsmaatregelen moeten bij élke manipulatie van vogels voor telwerk en ringwerk genomen worden:

Draag kledij (of een werkschort die de kledij beschermt tegen contact met wilde avifauna) die na het ringwerk gewassen wordt op 60°C
Draag bij manipulatie van wilde avifauna altijd een mondmasker (liefst FFP2)
Verduidelijking: een mondmasker is belangrijk ter bescherming van de ringer en van de vogel, en om te voorkomen dat het vogelgriepvirus kan muteren of recombineren naar een voor de volksgezondheid gevaarlijke variant.
Draag bij manipulatie van wilde avifauna wegwerphandschoenen die je vernieuwt bij elke vogel
Uitzondering: wanneer met mistnetten tientallen zangvogels worden gevangen die gemanipuleerd/geringd moeten worden, dienen geen handschoenen gedragen te worden. De handen moeten dan wel na elke vogelmanipulatie gereinigd worden: veeg eventuele vogelpoep af met een wegwerpdoekje en desinfecteer de handen met een ontsmettende spray.
Alle gebruikt ringmateriaal (ringtang, zakje ...) moet ontsmet of vervangen worden na elk gebruik (dus vooraleer een andere vogel te manipuleren, meten, wegen…)
Het wegen van vogels gebeurt bij voorkeur in een plastic bakje, dat uiteraard na elk gebruik wordt gereinigd en ontsmet: veeg de vogelpoep af met een wegwerpdoekje en ontsmet de bakjes en gebruikt materiaal met een ontsmettingsspray of doekje na elk gebruik
De zakjes kunnen ter ontsmetting gewassen worden op 60°C, voorzie voldoende zakjes
Een eventueel gebruikte duivenkorf of transportkist (om de vogels tijdelijk in op te vangen) moet dus ook telkens worden uitgewassen (vogelpoep verwijderen) en ontsmet (met ontsmettende spray of ontsmettend wegwerpdoekje) vooraleer nieuwe vogels erin te plaatsen
Ontsmet de handen na bezoek van elke locatie
Eet nooit tijdens het ringen
Gebruik geen ‘braakbalpulp’ van een uitgekuiste nestkast om een bodemlaag aan te brengen in een andere (nieuwe) nestkast

Bij het ontleden van braakballen van roofvogels

Er is op dit moment weinig wetenschappelijke kennis beschikbaar over de besmettingskans van vogelgriep via braakballen. Maar braakballen kunnen sowieso andere pathogenen bevatten. Vanuit het voorzorgsprincipe is het aangewezen bioveilig te werken bij contact met braakballen:

Werk met wegwerphandschoenen, en was en ontsmet de handen na de activiteit
Opgelet: extra aandacht voor de handhygiëne bij het inzamelen van braakballen op verschillende broedlocaties.
Opgelet: hou tijdens een braakbalonderzoek handen uit de buurt van de ogen, neus en mond totdat de wegwerphandschoenen zijn verwijderd en de handen zijn gewassen met water en zeep of ontsmet met alcoholgel/spray.
Werk in een voldoende geventileerde ruimte
Werk op een makkelijk te reinigen en ontsmetten tafel die niet bedoeld is om aan te eten
Werk op krantenpapier of iets dergelijks (om alles makkelijk op te kunnen ruimen achteraf)
Reinig en ontsmet de tafel na gebruik

Aandacht voor katten- en hondenhouders

Zoogdieren kunnen besmet worden door het eten van besmette vogels. Zorg daarom dat dode en zieke vogels uit je tuin verwijderd worden. Hierboven kun je lezen hoe je dat best bioveilig doet.
Wanneer je gaat wandelen met de hond, hou je huisdier dan steeds op afstand van zieke en dode vogels.
Katten lopen vrij in de natuur, dus ook buiten je tuin kunnen ze in aanraking komen met besmette vogels. Het is daarom belangrijk dat je in huis steeds een goede hygiëne volgt, zoals:

Reinig altijd je tafel en keukenwerkblad goed voor je voeding bereidt
Geef huisdieren een apart voederbakje, laat ze de menselijke huisraad (borden, kommetjes) niet aflikken
Was de voederbakjes van huisdieren in een andere spoelbak dan de keukenspoelbak. Als dat niet kan, reinig de keukenspoelbak dan steeds goed na het wassen van de voederbakjes
Geef liefst geen rauw dierenvoeder aan je kat en hond
Contacteer een dierenarts als een huisdier ziektesymptomen vertoont

Mag je de vogels in je tuin nog voederen bij vogelgriep?

Ook al werd het vogelgriepvirus vastgesteld bij in het wild levende vogels in Vlaanderen, je mag tuinvogels blijven voederen via een voedertafel of -silo. Door het aanbieden van voedsel verhoog je natuurlijk wel het risico dat een besmette vogel andere vogels kan besmetten, maar daarnaast help je de vogels met voedsel de koude wintermaanden door.

Let er wel op dat eventueel gedomesticeerde vogels zoals gehouden kippen, eenden of ganzen niet in contact komen met de voederplaatsen en uitwerpselen die zich rond die voederplaatsen bevinden.

Wat met jacht op waterwild wanneer er vogelgriep circuleert?

Wanneer de federale overheid de ophokplicht afkondigt, is de jacht met roofvogel de facto niet toegelaten. De jacht met het geweer op waterwild blijft mogelijk binnen de afgebakende jachtopeningstijden.

Omdat de vogelpopulaties onder druk staan door de hoogpathogene vogelgriepuitbraak, is het belangrijk dat de hobbyjager zijn afschot aanpast. Een vermindering van de jachtdruk levert niet alleen minder bijkomende sterfte in de vogelpopulaties maar eveneens minder verstoring voor de vogels. Dat resulteert bovendien in een verminderd contact tussen mens en wilde vogels wat ook ten stelligste aangewezen is bij een uitbraak van hoogpathogene vogelgriep.

Als er toch gejaagd wordt op waterwild, volg dan volgende bioveiligheidsmaatregelen op:

Draag handschoenen en een mondmasker bij het manipuleren van kadavers
Ontsmet het gebruikte materiaal
Vermijd contact met gedomesticeerd pluimvee of vogels tot 4vierdagen na de manipulatie van wilde vogelkadavers

Het vervoer van geschoten wild, het consumeren of aanbieden aan een derde of aan een erkende wildverwerkingseenheid is toegelaten onder voorwaarden. Volg de federale en gewestelijke wetgeving op inzake transport en consumptie van waterwild.

Aanbevelingen van de RAG-V-EZ voor vogelgriep

RAG-V-EZ is een Belgische multidisciplinaire referentiegroep op het gebied van opkomende zoönoses waarbij diergezondheidsbevoegdheden, gedeeld tussen de federale et de regionale autoriteiten, een rol spelen. De RAG-V-EZ voert epidemiologisch toezicht uit op het opduiken van impactvolle zoönosen voor België en kan mogelijke reacties en beheersopties beoordelen en/of aanbevelen om die aan te pakken in een 'One Health'-perspectief. Die expertengroep maakte een lijst met aanbevelingen en mededelingen op inzake de vogelgriepuitbraak in België (pdf).

Meer informatie

Op deze pagina