De wolf in Vlaanderen

Na meer dan honderd jaar afwezigheid is de wolf teruggekeerd naar Vlaanderen. Samen met onze partners volgen we de aanwezigheid van elk dier nauwgezet op. Heb je zelf een wolf of wolvensporen gezien? Meld het via wolf@inbo.be.

Terugkeer in Vlaanderen

Wolven werden lange tijd intensief bejaagd en verdelgd. In het begin van de 19de eeuw verdwenen ze uit ons land en onze buurlanden. Inmiddels worden zowel de wolf als de natuur in Europa veel beter beschermd. Daardoor neemt de Europese wolvenpopulatie op sommige plaatsen weer sterk toe. Vanuit Oost-Europa hebben wolven zich opnieuw verspreid naar Polen en Duitsland. De Zuid-Europese populatie is vanuit de Alpen naar Noord-Frankrijk getrokken. Beide populaties komen nu ons land verkennen, wat van België een belangrijk kruispunt voor wolvenpopulaties maakt.

In 2011 werd voor het eerst weer een wolf gespot in Wallonië. Zeven jaar later, in 2018, was ook Vlaanderen aan de beurt. De jonge wolvin Naya werd in 2016 geboren in Duitsland, maar verliet haar roedel eind 2017 op zoek naar een partner en een eigen territorium. Na een zwerftocht van 600 km stak ze via Nederland de grens naar Vlaanderen over. In Limburg voelde Naya zich thuis en leek ze een eigen leefgebied gevonden te hebben.

Een monitoringsjaar voor wolven loopt van 1 mei tot 30 april. Na afloop van elk monitoringsjaar wordt er gerapporteerd. Het INBO hanteert hierbij de standaard voor de monitoring van de Centraal-Europese wolvenpopulatie (Reinhardt et al., 2015). De rapportage bestaat naast de tabel met waarnemingen (pdf) uit verspreidingskaarten:

• 'Bevestigde waarnemingen van wolf in Vlaanderen (C1-C2)' : deze kaart toont alle bevestigde waarnemingen (C1-C2) en de genetisch geïdentificeerde individuen in het gegeven monitoringsjaar. Het gaat zowel om zwervende als gevestigde wolven. 
• 'Voorkomen van wolf in Vlaanderen': deze kaart toont in welke UTM-hokken (10*10) minstens één C1 ofwel drie C2 waarnemingen werden gedaan gedurende een gegeven monitoringsjaar. Het gaat zowel om zwervende als gevestigde wolven. De kaart kan daardoor van jaar tot jaar sterk wijzigen. Aanvullende info over voortplanting en individuen wordt tekstueel gegeven. 
• 'Wolfterritoria in Vlaanderen’ deze kaart toont waar wolven gevestigd zijn. Als er gedurende minstens zes maanden eenzelfde individu wordt vastgesteld in eenzelfde gebied (bevestigd door C1 waarnemingen) dan spreken we over een gevestigde wolf. Een mannelijke en een vrouwelijke wolf die samen een territorium bezetten en markeren, maar nog geen jongen hebben gehad, noemen we een gevestigd paar. Als er in een monitoringsjaar jongen worden vastgesteld dan spreken we over een roedel. Aanvullende info over voortplanting en individuen wordt tekstueel gegeven. 

Download de kaarten:

• Wolfmonitoring 17-18 (pdf - 474 KB)
• Wolfmonitoring 18-19 (pdf - 553 KB)
• Wolfmonitoring 19-20 (pdf - 565 KB)
• Wolfmonitoring 20-21 (pdf - 583 KB)
• Wolfmonitoring 21-22 (pdf - 851 KB)

Welpen

Nieuwe wolven

Volgens specialisten eindigt het wolvenverhaal daar zeker niet. In Frankrijk en Duitsland verlaten elk jaar nieuwe puberwolven hun roedel om een eigen leefgebied te vinden. Het is vrijwel zeker dat sommige dieren in Vlaanderen zullen opduiken. In maart 2018 werd nog een wolf doodgereden in Opoeteren, hij kreeg postuum de naam Roger mee. Zijn opvolgers zal het hopelijk beter vergaan.

Wolf herkennen

De wolf behoort tot de familie van de hondachtigen. Zijn belangrijkste kenmerken zijn:

• Van kop tot romp ongeveer 1 à 1,5 meter lang
• Schofthoogte van 65 tot 80 cm
• Beige tot rossig bruine vacht, met grijze rug en een onduidelijke donkere zadeltekening
• Wit rondom de bek
• Lange, stevige poten
• Dik behaarde, rechte staart die naar beneden hangt
• Spitse, rechtopstaande oren, naar de top toe wat afgerond
• Brede, krachtige kop, waardoor de oren verder uit elkaar staan dan bij een hond
• Rechte rug

Het is niet altijd makkelijk om wolven en honden uit elkaar te houden. Toch zijn er enkele duidelijke verschillen. De oren van een wolf staan verder uit elkaar dan bij een hond. De staart hangt naar beneden (in plaats van omhoog gekruld) en wolven zigzaggen ook minder als ze lopen, waardoor het spoor van hun pootafdrukken over een langere afstand recht kan zijn.

Pootafdrukken

Een pootafdruk van een wolf lijkt op die van een hond en is 8 tot 10 cm lang. De verschillen?

• De pootafdruk van een hond is rond, die van een wolf eerder ovaal.
• Bij wolven zit er meer ruimte tussen de achtertenen en de voortenen.
• Als een wolf in draf loopt, zijn de sporen duidelijk anders dan die van een hond. Een wolf zet zijn achterpoot precies in de afdruk van de voorpoot om zo weinig mogelijk energie te verbruiken. Omdat er een klein verschil in grootte is, lijkt het alsof de pootafdruk twee rijen nagels heeft. Pootafdrukken van een wolf staan in een rechte lijn, honden zigzaggen meer als ze lopen.

Uitwerpselen

Keutels van wolven bevatten veel kalk, botresten en haren van prooidieren. Ze hebben een kleine draai aan het uiteinde. Omdat wolven hun keutels gebruiken om hun territorium te markeren, laten ze die vaak achter op kruispunten tussen paden, op kleine heuveltjes en op andere opvallende plekken.

Wolf of sporen gezien?

De kans dat je ooit een wolf te zien krijgt, is heel klein. Wolven zijn schuwe dieren die contact met mensen vermijden. Bovendien hebben ze een goede schutkleur. Hun sporen zijn soms wel te vinden.

In een zeldzaam geval kunnen wolven zich neutraal of zelfs nieuwsgierig opstellen bij een ontmoeting met een mens. Het gaat dan vooral om jonge, onervaren wolven.

Wat als een wolf jou benadert?

• Blijf rustig. Het dier zal wellicht snel weer weglopen.
• Als de (jonge) wolf niet zelf vertrekt, jaag hem dan weg. Maak jezelf groot en dreigend: roep hard, klap in je handen, maak grote bewegingen met je armen…
• Hou je hond aan de leiband. De wolf kan een loslopende hond als een indringer of een prooi beschouwen en bijgevolg aanvallen.

Monitoring en wetenschappelijk onderzoek

Samen met het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) monitoren we de aanwezigheid van de wolf in Vlaanderen. Dat gebeurt op basis van:

• Meldingen van waarnemingen (pdf - 1.79 MB)
• Een uitgebreid cameranetwerk in het huidige leefgebied, om meer te leren over het gedrag en de verspreiding van wolven.
• DNA-analyse van wolvensporen (bijtwonden op karkassen, uitwerpselen…): zo kunnen we nagaan of bepaalde sporen van honden of wolven afkomstig zijn. Soms is het ook mogelijk om te achterhalen uit welke regio in Europa het dier afkomstig is.
• Zenderinformatie: toen Naya voor het eerst in Vlaanderen opdook, had ze in Duitsland al een zendertje meegekregen. Bij nieuwe wolven zullen we dit niet systematisch doen.
• Dieetonderzoek

Meer weten? Ga naar de site van INBO.

Vooruitzichten

Is er een kans op een ‘wolvenplaag’ in Vlaanderen, zoals bij everzwijnen het geval kan zijn? Absoluut niet: daarvoor biedt Vlaanderen simpelweg niet genoeg ruimte. Het territorium van een wolvenroedel beslaat 200 tot 400 vierkante kilometer, afhankelijk van hoeveel prooidieren er te vinden zijn. Binnen dat territorium jagen ze alle andere wolven weg. Wolven (en andere territoriale roofdieren) verschillen daarin van bijvoorbeeld everzwijnen, die in aantal blijven toenemen zolang er voedsel beschikbaar is.

De meeste jonge wolven zoeken na één à twee jaar een eigen leefgebied, buiten dat van hun ouders. Ze leggen daarbij grote afstanden af, tot wel 1000 kilometer. We mogen dus verwachten dat de soort regelmatig in Vlaanderen zal opduiken. De meeste jonge wolven zullen hier enkele dagen of weken rondkijken en dan weer verder trekken. Die zogenaamde ‘dispersie’ is grotendeels onvoorspelbaar.

Een paar wolven, zoals August en Noëlla, zullen zich ook effectief in Vlaanderen vestigen. Het aantal gebieden dat daarvoor in aanmerking komt, is echter beperkt. Voor het grootbrengen van hun jongen kiezen wolven relatief grote gebieden binnen hun territorium waar in het voorjaar nauwelijks mensen komen. Deze rustzones moeten minstens enkele tientallen hectare bedragen en dat is in Vlaanderen maar weinig te vinden. In de praktijk verwachten we dan ook maximaal drie à vier roedels van telkens een tiental wolven (afhankelijk van hoeveel welpen er geboren worden en hoeveel er overleven). Na één of twee jaar verlaten de jonge wolven de roedel.