Vroeger open Scheldemeersen

De Scheldemeersen vormen tot in de achttiende eeuw nog een open landschap met moeras, meanders, veel sloten en natte graslanden. Ze worden gehooid met de zeis en daarna gemeenschappelijk beweid. Hier en daar wordt klei gestoken om bakstenen te maken. Vooral in de negentiende eeuw ondergaat de Scheldevallei hier een metamorfose: de baksteenindustrie wordt grootschaliger. Wijmen, ook wel grienden genoemd, worden aangelegd met wilgen voor de mandenmakerij. In alle dorpen zijn in die periode mandenmakers aan de slag. Op het einde van de negentiende eeuw planten eigenaars massaal Canadapopulieren aan.

Vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw wordt de scheepvaart op de Boven-Schelde belangrijker. De Schelde wordt breder, dieper en rechter, en meanders worden afgesneden. In de meersen worden waterbeheersingswerken uitgevoerd en de vallei verdroogt geleidelijk. Alleen de Zwalm bewaarde haar oorspronkelijke kronkelende loop tot ze in Nederzwalm uitmondt in de Schelde, tegenover natuurreservaat de Weiput in Zingem.
 

Natuurwaarden

Rietlanden, natte ruigte, kwelrijke dotterbloemgraslanden, stilstaande wateren en de wilgenstruwelen en broekbossen zorgen voor een grote variatie.

Langs de Weistraat in Zingem vormen de voormalige kleiwinningsputten Grooten Bulck en Weiput een rust-, foerageer-, en broedplaats voor meerkoeten, kuifeenden, futen, dodaars, krakeenden en ijsvogels. ’s Zomers jagen de huiszwaluwen, boerenzwaluwen en oeverzwaluwen op insecten. Af en toe onderneemt een koppeltje bruine kiekendieven een broedpoging in het rietland. De wilgenstruwelen rond de plassen doen dienst als rust- en droogplaatsen voor de aalscholver.

De grootste struwelen en berkenbossen zijn ontstaan op de deels opgehoogde en droge bodem van de Rijtmeersen. Al meer dan 15 jaar wordt meer dan 70 hectare daarvan het hele jaar rond begraasd door gallowayrunderen en konikpaarden. Koevinkje en hooibeestje, twee dagvlindersoorten, fladderen hier nog rond. De beschermde roek vormt er af en toe een broedkolonie. Behoorlijk grote zwermen distelvinken en groenlingen doen zich jaarlijks tegoed aan de ruigtekruiden en braamstruwelen.

De resterende natte graslanden en ruigten zijn rijk aan pinksterbloemen, holpijp en echte koekoeksbloemen in het voorjaar. Verder vind je er de zeldzame brede orchis, rietorchis en de halfparasitaire grote ratelaar. In de zomer kleurt de ruigte wit door grote schermbloemigen zoals gewone engelwortel, berenklauw en wilde peen. Deze graslanden en ruigten zijn samen met de sloten, plassen en meanders het leefgebied van kleine karekekiet en nachtegaal, en soms kun je er een porseleinhoen, blauwe reiger of af en toe zelfs een grote of kleine zilverreiger aantreffen. In de holten van oude knotwilgen broeden steenuilen. De jongste jaren trekken kleine groepen kraanvogels door de Scheldevallei.

De Schelde

De afgelopen jaren is de waterkwaliteit van de Schelde fel verbeterd. Zoals vroeger in de meanders komen paling, rietvoorn, blankvoorn, karpers, baars, snoek en snoekbaars nu algemeen voor. Van tijd tot tijd duikt tijdens wetenschappelijk onderzoek ook al eens een beekforel, een zeeprik of een Europese meerval op. In 2015 werd voor het eerst sinds meer dan 150 jaar een bever waargenomen tussen de Zwalmmonding en de stuw van Asper. En ondertussen ontwikkelde zich ook een aardige populatie weidebeekjuffers. Ze zijn vrij makkelijk aan te treffen nabij de Zwalm.