Vogelgriep in Vlaanderen: informatie en richtlijnen

Sinds 2020 houdt het H5-vogelgriepvirus lelijk huis bij wilde vogels in Europa, met als gevolg een grote vogelsterfte in de natuur, ook in Vlaanderen. Naar alle waarschijnlijkheid is het vogelgriepvirus een constante geworden in de wilde vogelpopulaties in Europa, waardoor het vogelgrieprisico het hele jaar door aanwezig blijft. We willen dan ook iedereen informeren over de acties en maatregelen die je moet nemen als je een dode of zieke vogel vindt, of als je zelf vogels houdt.

Natuur en Bos voert permanent een bewaking van vogelgriep uit in de wilde vogelpopulaties. Met een passieve monitoring onderzoekt Natuur en Bos de circulatie van ziektekiemen bij dode en zieke wilde vogels. Dat gebeurt door kadavers in te zamelen voor een autopsie, serologisch en virologisch onderzoek. Dit gebeurt door de gewesten, in samenwerking met het Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid (FAVV), vogelopvangcentra (VOCs), Vogelbescherming Vlaanderen, Sciensano en Diergezondheidszorg Vlaanderen vzw (DGV).

Welke vogels zijn vatbaar voor vogelgriep?

Sinds november 2021 woedt er in Vlaanderen onder de wilde vogels een uitbraak van vogelgriep of aviaire influenza van het type H5N1. De voor vogels hoogpathogene H5N1 vogelgriep treft vele vogelsoorten zoals ganzen, eenden en meeuwachtigen maar het virus wordt ook aangetroffen bij roofvogels zoals buizerd, torenvalk en kerkuil. Inmiddels komt het virus voor bij wilde vogels in alle Vlaamse provincies. Deze uitbraak zette zich verder doorheen 2022 en 2023 bij de wilde avifauna.

Vogelgriep is een virusziekte die alle soorten vogels kan besmetten. Sommige vogelgriep-virussen worden ook overgedragen op zoogdieren en mensen. Op de website van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) vind je de verplichtingen terug die door de federale overheid worden opgelegd voor houders van gedomesticeerde vogels, zowel voor commerciële houderijen als voor de hobbysector.

Vogelkadavers verwijderen: wie, hoe en waarom?

Alle kadavers die uiteindelijk niet opgehaald worden door het FAVV, moeten door de grondeigenaar of -beheerder verwijderd worden met de nodige bioveiligheidsmaatregelen. Het verwijderen van vogelkadavers is belangrijk om de virale lading in de natuur te verkleinen voor vogels en andere dieren. Er werden immers ook al wilde zoogdieren, zoals vossen, besmet door het eten van zieke en dode vogels. Om de besmettingskans van zoogdieren te verkleinen en verdere virusmutaties van vogelgriep bij zoogdieren te voorkomen, is het dus belangrijk dat vogelkadavers zoveel mogelijk verwijderd worden.

• Ben je een lokaal bestuur? Download de brief met meer info over vogelgriep voor lokale besturen (pdf - 180 KB)
• Ben je een private eigenaar? Als je dode vogels aantreft in jouw tuin of bos, moet je die verwijderen. Gaat het slechts over enkele kadavers , dan kun je ze in een diepe put begraven en goed toedekken met aarde (zonder plastieken zak natuurlijk). Opgelet: de kadavers moeten minimaal met 50 cm aangestampte aarde toegedekt worden zodat ze niet worden opgegraven door wilde dieren. Je kunt de kadavers ook verwijderen via een destructiebedrijf zoals Rendac. Het is verboden om kadavers van dieren mee te geven met het restafval. Het vogelgriepvirus dat de huidige problemen veroorzaakt, kan andere diersoorten (onder wie mensen) besmetten, hoewel dit vrij ongebruikelijk is. Neem daarom steeds de juiste (bioveiligheid)maatregelen bij elke manipulatie van dode of zieke vogels die hieronder beschreven worden.
• Contacteer je gemeente als je niet wie de eigenaar of beheerder van het terrein is.
   

Bioveiligheidsmaatregelen voor wie in aanraking komt met zieke of dode vogels

Vogelgriepvirussen kunnen naast vogels ook zoogdieren zoals de mens besmetten. Er zijn op dit moment echter geen aanwijzingen dat de vogelgriepvirussen die momenteel in de wilde fauna circuleren in België een risico vormen voor de volksgezondheid. Desalniettemin is een occasionele humane besmetting mogelijk bij nauw contact met grote virusdeeltjes (terug te vinden in besmette vogels en hun uitscheidingen). Daarom is het belangrijk dat de juiste bioveiligheidsmaatregelen genomen worden door alle personen die in contact komen met zieke en dode wilde vogels.
Ook roofdieren (zoals vos en marterachtigen) kunnen besmet zijn met vogelgriep door het eten van besmette vogels, hier gelden dezelfde voorzorgsmaatregelen.

• Draag steeds wegwerphandschoenen en een mondmasker bij het manipuleren van kadavers (latexhandschoenen zijn ideaal) en zieke vogels.
• Personen met verminderde immuniteit mogen absoluut geen zieke of dode vogels manipuleren.
• Indien transport van kadavers nodig is, verpak de kadavers in een stevige afgesloten plastieken zak en transporteer de kadavers in een aanhangwagen of topbox (dus niet in de wagen zelf), reinig de aanhangwagen/topbox na gebruik.
• Indien transport van zieke vogels nodig is, kunnen ze vervoerd worden in een afgesloten plastieken bak of kartonnen doos. Plaats de doos in een afgesloten koffer van de auto, indien dat niet kan, draag dan een mondmasker tijdens de autorit. Karton wordt nadien afgevoerd via papier, een plastieken bak moet nadien ontsmet worden voor hergebruik.
• Was na elke manipulatie en zéker vooraleer voedsel ter hand te nemen, steeds de handen, onderarmen en nagels met zeep of ontsmettingsmiddel en water.
   

Bioveiligheidsmaatregelen bij telwerk en ringwerk van wilde vogels

Het circulerende H5N1-vogelgriepvirus is heel besmettelijk en dodelijk voor veel vogelsoorten (zoals eenden, ganzen, meeuwen, roofvogels, zangvogels…). Het is dus aangewezen de voorzorgsmaatregelen te volgen bij élk contact met wilde avifauna, omdat het virus verspreid over het hele land voorkomt.

De impact van het circulerende virus is heel ernstig, zowel voor de avifauna/biodiversiteit als voor een mogelijk zoönotisch pandemisch risico. Een strike opvolging van de nodige bioveiligheidsmaatregelen is dan ook cruciaal. Volgende bioveiligheidsmaatregelen moeten bij élke manipulatie van vogels voor telwerk en ringwerk genomen worden:

• Draag kledij (of een werkschort die de kledij beschermt tegen contact met wilde avifauna) die na het ringwerk gewassen wordt op 60°C  
• Draag bij manipulatie van wilde avifauna steeds een mondmasker (liefst FFP2) 
  Verduidelijking: een mondmasker is belangrijk ter bescherming van de ringer en van de vogel, en om te voorkomen dat het vogelgriepvirus kan muteren of recombineren naar een voor de volksgezondheid gevaarlijke variant.
• Draag bij manipulatie van wilde avifauna wegwerphandschoenen die u vernieuwt bij elke vogel
  Uitzondering: wanneer met mistnetten tientallen zangvogels worden gevangen die gemanipuleerd/geringd moeten worden, dienen geen handschoenen gedragen te worden. De handen moeten dan wel na elke vogelmanipulatie gereinigd worden: veeg eventuele vogelpoep af met een wegwerpdoekje en desinfecteer de handen met een ontsmettende spray.
• Alle gebruikt ringmateriaal (ringtang, zakje ...) dient ontsmet of vervangen te worden na elk gebruik (dus vooraleer een andere vogel te manipuleren, meten, wegen…)
• Het wegen van vogels gebeurt bij voorkeur in een plastic bakje, dat uiteraard na elk gebruik wordt gereinigd en ontsmet: veeg de vogelpoep af met een wegwerpdoekje en ontsmet de bakjes en gebruikt materiaal met een ontsmettingsspray of doekje na elk gebruik
• De zakjes kunnen ter ontsmetting gewassen worden op 60°C, voorzie voldoende zakjes
• Een eventueel gebruikte duivenkorf of transportkist (om de vogels tijdelijk in op te vangen) moet dus ook telkens worden uitgewassen (vogelpoep verwijderen) en ontsmet (met ontsmettende spray of ontsmettend wegwerpdoekje) vooraleer nieuwe vogels erin te plaatsen
• Ontsmet de handen na bezoek van elke locatie
• Eet nooit tijdens het ringen
• Gebruik geen ‘braakbalpulp’ van een uitgekuiste nestkast om een bodemlaag aan te brengen in een andere (nieuwe) nestkast

Belangrijk: Bioveiligheidsmaatregelen bij het ontleden van braakballen van roofvogels

Er is op dit moment weinig wetenschappelijke kennis beschikbaar over de besmettingskans van vogelgriep via braakballen. Maar braakballen kunnen sowieso andere pathogenen bevatten. Vanuit het voorzorgsprincipe is het aangewezen bioveilig te werken bij contact met braakballen:   

• Werk met wegwerp handschoenen, en was en ontsmet de handen na de activiteit
  Opgelet: extra aandacht voor de handhygiëne bij het inzamelen van braakballen op verschillende broedlocaties.
  Opgelet: houd tijdens een braakbalonderzoek handen uit de buurt van de ogen, neus en mond totdat de wegwerphandschoenen zijn verwijderd en de handen zijn gewassen met water en zeep of ontsmet met alcoholgel/spray. 
•  Werk in een voldoende geventileerde ruimte
• Werk op een makkelijk te reinigen en ontsmetten tafel die niet bedoeld is om aan te eten
• Werk op krantenpapier of iets dergelijks (om alles makkelijk op te kunnen ruimen achteraf)
• Reinig en ontsmet de tafel na gebruik
   

Aandacht voor katten- en hondenhouders

Zoogdieren kunnen besmet worden door het eten van besmette vogels. Zorg daarom dat dode en zieke vogels uit je tuin verwijderd worden. Hierboven kun je lezen hoe je dat best bioveilig doet.
Wanneer je gaat wandelen met de hond, hou je huisdier dan steeds op afstand van zieke en dode vogels.
Katten lopen vrij in de natuur, dus ook buiten je tuin kunnen ze in aanraking komen met besmette vogels. Het is daarom belangrijk dat je in huis steeds een goede hygiëne volgt, zoals:

• Reinig steeds je tafel en keukenwerkblad goed voor je voeding bereidt
• Geef huisdieren een apart voederbakje, laat ze de menselijke huisraad (borden, kommetjes) niet aflikken
• Was de voederbakjes van huisdieren in een andere spoelbak dan de keukenspoelbak. Als dat niet kan, reinig de keukenspoelbak dan steeds goed na het wassen van de voederbakjes
• Geef liefst geen rauw dierenvoeder aan je kat en hond
• Contacteer een dierenarts als een huisdier ziektesymptomen vertoont
   

Mag je de vogels in je tuin nog voederen bij vogelgriep?

Ook al werd het vogelgriepvirus vastgesteld bij in het wild levende vogels in Vlaanderen, je mag tuinvogels blijven voederen via een voedertafel of -silo. Door het aanbieden van voedsel verhoog je natuurlijk wel het risico dat een besmette vogel andere vogels kan besmetten, maar daarnaast help je de vogels met voedsel de koude wintermaanden door.

Let er wel op dat eventueel gedomesticeerde vogels zoals gehouden kippen, eenden of ganzen niet in contact komen met de voederplaatsen en uitwerpselen die zich rond die voederplaatsen bevinden.

Wat met de jacht op waterwild wanneer er vogelgriep circuleert bij wilde vogels?

Wanneer de federale overheid de ophokplicht afkondigt, is de jacht met roofvogel de facto niet toegelaten. De jacht met het geweer op waterwild blijft mogelijk binnen de afgebakende jachtopeningstijden.

Omdat de vogelpopulaties onder druk staan door de hoogpathogene vogelgriep uitbraak, is het belangrijk dat de hobbyjager zijn afschot aanpast. Een vermindering van de jachtdruk levert niet alleen minder bijkomende sterfte in de vogelpopulaties maar eveneens minder verstoring voor de vogels. Dit resulteert bovendien in een verminderd contact tussen mens en wilde vogels wat ook ten stelligste aangewezen is bij een uitbraak van hoogpathogene vogelgriep.

Als er toch gejaagd wordt op waterwild, volg dan volgende bioveiligheidsmaatregelen op:

• Draag handschoenen en een mondmasker bij het manipuleren van kadavers.
• Ontsmet het gebruikte materiaal.
• Vermijdt contact met gedomesticeerd pluimvee of vogels tot 4 dagen na de manipulatie van wilde vogelkadavers.

Het vervoer van geschoten wild, het consumeren of aanbieden aan een derde of aan een erkende wildverwerkingseenheid is nog steeds toegelaten. Volg de federale wetgeving op inzake consumptie van waterwild.

Aanbevelingen van de RAG-V-EZ voor vogelgriep

RAG-V-EZ is een Belgische multidisciplinaire referentiegroep op het gebied van opkomende zoönoses waarbij diergezondheidsbevoegdheden, gedeeld tussen de federale et de regionale autoriteiten, een rol spelen. De RAG-V-EZ voert epidemiologisch toezicht uit op het opduiken van impactvolle zoönosen voor België en kan mogelijke reacties en beheersopties beoordelen en/of aanbevelen om die aan te pakken in een 'One Health'-perspectief. Deze expertengroep maakte een lijst met aanbevelingen en mededelingen op inzake de vogelgriepuitbraak in België (pdf).

Meer informatie

• Monitoring van vogelgriep bij in het wild levende vogels in Vlaanderen
• Veel gestelde vragen over het vogelgriepvirus (pdf)
• Situatie vogelgriep in België (FAVV)