De wolf in Vlaanderen

Wolven komen in grote delen van de wereld voor: van Noord-Amerika en Canada over de noordelijke en oostelijke delen van Europa tot voorbij de poolcirkel. Ze leven in zeer uiteenlopende landschappen: bossen, steppegebieden, gebergtes en toendra's. Maar het is een misvatting dat wolven wildernis nodig hebben, zelfs in landschappen die grotendeels door de mens worden ingericht en gedomineerd, zoals in West-Europa, voelen ze zich thuis.

Ondanks die flexibiliteit wordt het verspreidingsgebied van de wolf steeds kleiner. Verschillende ondersoorten zijn al uitgestorven. Dat er de jongste jaren weer meer wolven gezien worden in West-Europa, is dan ook goed nieuws. Na Nederland, Duitsland en Frankrijk duikt de wolf sinds 2018 ook weer in Vlaanderen op.

• Download de overzichtskaart: waar zit de wolf in Europa?

Sociale dieren

Wolven zijn sociale dieren die in familiegroepen of ‘roedels’ leven. Zo’n roedel is strikt georganiseerd en wordt geleid door een alfamannetje en -vrouwtje. In de uitgestrekte gebieden van Canada of Alaska vormen wolven heel grote roedels om samen op bizons of rendieren te jagen. In Europa is een roedel meer bescheiden: hij bestaat gewoonlijk uit een ouderpaar, hun jongste welpen en de volgroeide jongen van het vorige jaar.

Een wolvin krijgt gemiddeld 4 à 5 welpen per jaar. Na twee jaar verlaten de jongen hun geboorteroedel en gaan ze op zoek naar een geschikte plek en partner om een eigen familie te stichten. Ze leggen daarbij grote afstanden af, tot wel honderden kilometers. Ze steken soms grote rivieren over en doorkruisen ook minder afgelegen gebieden, met bruggen en snelwegen. Aanrijdingen door auto’s of vrachtwagens vormen in West-Europa de grootste doodsoorzaak bij wolven.

Een wolvenroedel verdedigt zijn territorium tegen andere wolven. Het territorium van een Europese wolf is ongeveer 200 vierkante kilometer groot. De precieze oppervlakte hangt af van het voedselaanbod.

Wat eet een wolf?

Een wolf eet 3 tot 4 kilo vlees, merg en ingewanden per dag. Als er meer voedsel beschikbaar is, kunnen ze ook 10 kilo voedsel in één keer verorberen en daar dagenlang van leven. In noodgevallen kunnen ze twee weken zonder voedsel.

Wolven voeden zich vooral met wild, zoals reeën, edelherten, everzwijnen, konijnen en hazen, maar ook muizen, ratten en vogels. Vinden ze een gemakkelijkere prooi, zoals onbeschermd vee of loslopende huisdieren, dan durven ze die ook aan te vallen. Net als vossen doden ze daarbij soms meer dieren dan nodig. Dat ‘surplusdoden’ vloeit voort uit een natuurlijke reflex om een voorraad aan te leggen.

Is er een wolf gesignaleerd in je regio? Neem dan maatregelen om je dieren te beschermen.

De terugkeer van de wolf is goed nieuws. Het feit dat het dier zich na meer dan een eeuw opnieuw thuis voelt in Vlaanderen, toont aan dat het beter gaat met de biodiversiteit. In regio’s als Noord-Limburg werden de afgelopen jaren grote, aaneengesloten natuurgebieden en militaire zones gecreëerd, waar wolven genoeg voedsel en rustplekken vinden. Zo belandde de wolf vanuit onze buurlanden opnieuw in onze contreien.

De aanwezigheid van wolven is ook positief voor andere dieren. De wolf is namelijk een toproofdier en beïnvloedt daardoor de andere dieren in zijn leefgebieden. Wolven kiezen vaak zwakkere en/of zieke prooien uit en zorgen zo voor een gezondere wildpopulatie. Het vlees dat de wolven niet opeten, blijft liggen en vormt een maaltijd voor andere dieren. Heel wat aaseters, van everzwijnen over raven tot insecten, profiteren bijgevolg van de aanwezigheid van wolf. Sinds de wolf is teruggekeerd in Vlaanderen, zijn er voor het eerst sinds lang weer broedende raven gespot.

De wolf wordt beschermd door Europese en Vlaamse wetgeving:

• De Europese Habitatrichtlijn (92/43/EEG) geeft de wolf sinds 1992 een beschermd statuut. Door de verbeterde bescherming van de soort en van haar leefgebieden neemt de Europese wolvenpopulatie opnieuw toe.
• Het Vlaamse Soortenbesluit, dat de beschermde diersoorten in Vlaanderen oplijst, voegde in 2016 ook de wolf toe. Sindsdien mogen wolven niet meer gedood, gevangen of gestoord worden. De wolf is inmiddels ook toegevoegd aan  bijlage III van het Natuurdecreet, wat wil zeggen dat het dier de hoogste bescherming geniet en dat overtredingen van de regels streng bestraft kunnen worden.

Wolven werden lange tijd intensief bejaagd en verdelgd. In het begin van de 19de eeuw verdwenen ze uit ons land en onze buurlanden. Inmiddels worden zowel de wolf als de natuur in Europa veel beter beschermd. Daardoor neemt de Europese wolvenpopulatie op sommige plaatsen weer sterk toe. Vanuit Oost-Europa hebben wolven zich opnieuw verspreid naar Polen en Duitsland. De Zuid-Europese populatie is vanuit de Alpen naar Noord-Frankrijk getrokken. Beide populaties komen nu ons land verkennen, wat van België een belangrijk kruispunt voor wolvenpopulaties maakt.

In 2011 werd voor het eerst weer een wolf gespot in Wallonië. Zeven jaar later, in 2018, was ook Vlaanderen aan de beurt. De jonge wolvin Naya werd in 2016 geboren in Duitsland, maar verliet haar roedel eind 2017 op zoek naar een partner en een eigen territorium. Na een zwerftocht van 600 km stak ze via Nederland de grens naar Vlaanderen over. In Limburg voelde Naya zich thuis en leek ze een eigen leefgebied gevonden te hebben.

Een monitoringsjaar voor wolven loopt van 1 mei tot 30 april. Na afloop van elk monitoringsjaar wordt er gerapporteerd. Het INBO hanteert hierbij de standaard voor de monitoring van de Centraal-Europese wolvenpopulatie (Reinhardt et al., 2015). De rapportage bestaat naast de tabel met waarnemingen (pdf) uit verspreidingskaarten:

• 'Bevestigde waarnemingen van wolf in Vlaanderen (C1-C2)' : deze kaart toont alle bevestigde waarnemingen (C1-C2) en de genetisch geïdentificeerde individuen in het gegeven monitoringsjaar. Het gaat zowel om zwervende als gevestigde wolven. 
• 'Voorkomen van wolf in Vlaanderen': deze kaart toont in welke UTM-hokken (10*10) minstens één C1 ofwel drie C2 waarnemingen werden gedaan gedurende een gegeven monitoringsjaar. Het gaat zowel om zwervende als gevestigde wolven. De kaart kan daardoor van jaar tot jaar sterk wijzigen. Aanvullende info over voortplanting en individuen wordt tekstueel gegeven. 
• 'Wolfterritoria in Vlaanderen’ deze kaart toont waar wolven gevestigd zijn. Als er gedurende minstens zes maanden eenzelfde individu wordt vastgesteld in eenzelfde gebied (bevestigd door C1 waarnemingen) dan spreken we over een gevestigde wolf. Een mannelijke en een vrouwelijke wolf die samen een territorium bezetten en markeren, maar nog geen jongen hebben gehad, noemen we een gevestigd paar. Als er in een monitoringsjaar jongen worden vastgesteld dan spreken we over een roedel. Aanvullende info over voortplanting en individuen wordt tekstueel gegeven.

Download de kaarten:

• Wolfmonitoring 2017-2018 (pdf - 474 kB)
• Wolfmonitoring 2018-2019 (pdf - 553 kB)
• Wolfmonitoring 2019-2020 (pdf - 565 kB)
• Wolfmonitoring 2020-2021 (pdf - 585 kB)
• Wolfmonitoring 2021-2022 (pdf - 858 kB)
• Wolfmonitoring 2022-2023 (pdf - 870 kB)
• Wolfmonitoring 2023-2024 (pdf - 780 kB)

Welpen

Een half jaar na Naya dook ook wolf August in Limburg op, wellicht gelokt door de geursporen van de jonge wolvin. De twee werden een koppel en in juni 2019 beviel Naya van enkele welpjes. Een maand later waren Naya en haar welpen echter verdwenen. De cel Natuurinspectie van Natuur en Bos kwam na een lang onderzoek tot de conclusie dat de wolvin en haar welpen kwaadwillig om het leven waren gebracht. Na de verdwijning van Naya zwierf August enkele maanden doelloos door Limburg, tot eind 2019 wolvin Noëlla – vernoemd naar het kerstfeest – de buurt kwam verkennen. De mannetjeswolf waagde opnieuw zijn kans en in het voorjaar van 2020 kregen August en Noëlla vier welpjes. Samen vormen ze de eerste officiële wolvenfamilie in Vlaanderen in bijna 150 jaar.

Nieuwe wolven

© INBO

Volgens specialisten eindigt het wolvenverhaal daar zeker niet. In Frankrijk en Duitsland verlaten elk jaar nieuwe puberwolven hun roedel om een eigen leefgebied te vinden. Het is vrijwel zeker dat sommige dieren in Vlaanderen zullen opduiken. In maart 2018 werd nog een wolf doodgereden in Opoeteren, hij kreeg postuum de naam Roger mee. Zijn opvolgers zal het hopelijk beter vergaan.

De wolf behoort tot de familie van de hondachtigen. Zijn belangrijkste kenmerken zijn:

• Van kop tot romp ongeveer 1 à 1,5 meter lang
• Schofthoogte van 65 tot 80 cm
• Beige tot rossig bruine vacht, met grijze rug en een onduidelijke donkere zadeltekening
• Wit rondom de bek
• Lange, stevige poten
• Dik behaarde, rechte staart die naar beneden hangt
• Spitse, rechtopstaande oren, naar de top toe wat afgerond
• Brede, krachtige kop, waardoor de oren verder uit elkaar staan dan bij een hond
• Rechte rug

Het is niet altijd makkelijk om wolven en honden uit elkaar te houden. Toch zijn er enkele duidelijke verschillen. De oren van een wolf staan verder uit elkaar dan bij een hond. De staart hangt naar beneden (in plaats van omhoog gekruld) en wolven zigzaggen ook minder als ze lopen, waardoor het spoor van hun pootafdrukken over een langere afstand recht kan zijn.

Pootafdrukken

Een pootafdruk van een wolf lijkt op die van een hond en is 8 tot 10 cm lang. De verschillen?

• 
  De pootafdruk van een hond is rond, die van een wolf eerder ovaal.
• Bij wolven zit er meer ruimte tussen de achtertenen en de voortenen.
• Als een wolf in draf loopt, zijn de sporen duidelijk anders dan die van een hond. Een wolf zet zijn achterpoot precies in de afdruk van de voorpoot om zo weinig mogelijk energie te verbruiken. Omdat er een klein verschil in grootte is, lijkt het alsof de pootafdruk twee rijen nagels heeft. Pootafdrukken van een wolf staan in een rechte lijn, honden zigzaggen meer als ze lopen.

Uitwerpselen

Keutels van wolven bevatten veel kalk, botresten en haren van prooidieren. Ze hebben een kleine draai aan het uiteinde. Omdat wolven hun keutels gebruiken om hun territorium te markeren, laten ze die vaak achter op kruispunten tussen paden, op kleine heuveltjes en op andere opvallende plekken.

De kans dat je ooit een wolf te zien krijgt, is heel klein. Wolven zijn schuwe dieren die contact met mensen vermijden. Bovendien hebben ze een goede schutkleur. Hun sporen zijn soms wel te vinden.

In een zeldzaam geval kunnen wolven zich neutraal of zelfs nieuwsgierig opstellen bij een ontmoeting met een mens. Het gaat dan vooral om jonge, onervaren wolven.

Wat als een wolf jou benadert?

• Blijf rustig. Het dier zal wellicht snel weer weglopen.
• Als de (jonge) wolf niet zelf vertrekt, jaag hem dan weg. Maak jezelf groot en dreigend: roep hard, klap in je handen, maak grote bewegingen met je armen…
• Hou je hond aan de leiband. De wolf kan een loslopende hond als een indringer of een prooi beschouwen en bijgevolg aanvallen.

Heb je een wolf, pootafdrukken of uitwerpselen gezien? Meld het via wolf@inbo.be. Voeg indien mogelijk een foto toe.

Samen met het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) monitoren we de aanwezigheid van de wolf in Vlaanderen. Dat gebeurt op basis van:

• Meldingen van waarnemingen
• Een uitgebreid cameranetwerk in het huidige leefgebied, om meer te leren over het gedrag en de verspreiding van wolven.
• DNA-analyse van wolvensporen (bijtwonden op karkassen, uitwerpselen…): zo kunnen we nagaan of bepaalde sporen van honden of wolven afkomstig zijn. Soms is het ook mogelijk om te achterhalen uit welke regio in Europa het dier afkomstig is.
• Zenderinformatie: toen Naya voor het eerst in Vlaanderen opdook, had ze in Duitsland al een zendertje meegekregen. Bij nieuwe wolven zullen we dit niet systematisch doen.
• Dieetonderzoek

Meer weten? Ga naar de site van INBO.

Is er een kans op een ‘wolvenplaag’ in Vlaanderen, zoals bij everzwijnen het geval kan zijn? Absoluut niet: daarvoor biedt Vlaanderen simpelweg niet genoeg ruimte. Het territorium van een wolvenroedel beslaat 200 tot 400 vierkante kilometer, afhankelijk van hoeveel prooidieren er te vinden zijn. Binnen dat territorium jagen ze alle andere wolven weg. Wolven (en andere territoriale roofdieren) verschillen daarin van bijvoorbeeld everzwijnen, die in aantal blijven toenemen zolang er voedsel beschikbaar is.

De meeste jonge wolven zoeken na één à twee jaar een eigen leefgebied, buiten dat van hun ouders. Ze leggen daarbij grote afstanden af, tot wel 1000 kilometer. We mogen dus verwachten dat de soort regelmatig in Vlaanderen zal opduiken. De meeste jonge wolven zullen hier enkele dagen of weken rondkijken en dan weer verder trekken. Die zogenaamde ‘dispersie’ is grotendeels onvoorspelbaar.

Een paar wolven, zoals August en Noëlla, zullen zich ook effectief in Vlaanderen vestigen. Het aantal gebieden dat daarvoor in aanmerking komt, is echter beperkt. Voor het grootbrengen van hun jongen kiezen wolven relatief grote gebieden binnen hun territorium waar in het voorjaar nauwelijks mensen komen. Deze rustzones moeten minstens enkele tientallen hectare bedragen en dat is in Vlaanderen maar weinig te vinden. In de praktijk verwachten we dan ook maximaal drie à vier roedels van telkens een tiental wolven (afhankelijk van hoeveel welpen er geboren worden en hoeveel er overleven). Na één of twee jaar verlaten de jonge wolven de roedel.

Wolven zijn niet gevaarlijk voor mensen. Ze zijn schuw en vermijden elk contact. Je hoeft dus niet bang te zijn: er is nog nooit een geval gemeld van een gezonde wolf die mensen aanvalt, ook niet in onze buurlanden, waar de wolf al langer terug is.

Het beeld van de ‘boze wolf’ komt uit de middeleeuwen, toen wolven tijdens oorlogen of als gevolg van hondsdolheid ook menselijke slachtoffers maakten. Die omstandigheden komen in West-Europa gelukkig niet meer voor. De angst wordt nu grotendeels gevoed door sprookjes waarin de wolf de slechterik speelt: Roodkapje, De drie biggetjes… In werkelijkheid zijn wolven juist kwetsbaar en schuw.

In heel uitzonderlijke gevallen kan een wolf toch toenadering zoeken tot mensen en/of agressief verdrag vertonen. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als mensen de dieren voederen, waardoor de wolf mensen met voedsel gaat associëren. We werken een protocol uit om in zulke gevallen gepaste maatregelen te nemen.

Toen Naya zich in 2018 in Vlaanderen vestigde, werd het al snel duidelijk dat het niet bij één wolf zou blijven. Het Wolvenplan verzamelt maatregelen om beter met de wolf samen te leven.

Het Wolvenplan Vlaanderen bestaat uit twee delen. Het eerste deel brengt de situatie van wolven in Vlaanderen in kaart (ecologie, verspreiding, juridisch kader, maatschappelijke analyse), het tweede deel bevat concrete acties, zoals:

• Schade voorkomen door preventieve maatregelen te nemen. Je kunt bijvoorbeeld elektrische omheiningen plaatsen om vee te beschermen. Daar bestaan inmiddels subsidies voor. Getroffen veehouders kunnen ook ‘rescue kits’ lenen om hun kudde heel snel tegen nieuwe aanvallen te beschermen
• Schade vergoeden: onder bepaalde voorwaarden vergoedt de Vlaamse overheid schade die veroorzaakt wordt door beschermde dieren. Schade aan vee door wolven hoort daarbij
• Communicatie en sensibilisering gericht op de hele bevolking of op een specifieke doelgroep
• Wetenschappelijk onderzoek in samenwerking met het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO)
• Bescherming en instandhouding
• Samenwerking met alle actoren, waaronder de oprichting van het Wolvenplatform
• Omgaan met mogelijke probleemsituaties

Download het volledige Wolvenplan Vlaanderen.

Wolvenplan Noord-Limburg

Naast het Wolvenplan Vlaanderen  wordt er momenteel gewerkt aan een gebiedsgericht plan voor het huidige wolvenleefgebied in Noord-Limburg. Dat plan werkt rond verschillende thema’s, namelijk de bescherming van de wolf, het faunabeheer, waaronder de everzwijnenproblematiek en ten slotte de verkeersveiligheid en natuurverbindingen. De bedoeling is om op lokaal niveau nog sterker in te zetten op een geïntegreerde, gezamenlijke aanpak.

Via het Wolvenplatform volgen we evoluties op in de aanwezigheid van de wolf en monitoren we de uitvoering van de acties uit het Wolvenplan. Het Wolvenplatform is een overlegorgaan met verschillende organisaties uit alle betrokken sectoren, waaronder:

• Belevingssector
• Begrazing
• Jachtsector
• Landbouwsector
• Lokale overheden
• Natuurorganisaties
• Privaat beheer
• Vlaamse overheid

Wolven eten vooral wild, zoals reeën, konijnen en everzwijnen, maar ze durven ook onbeschermd vee aan te vallen. In regio’s waar wolven gevestigd zijn, is het dan ook aan te raden (maar niet verplicht) om preventieve maatregelen te nemen.

De gekendste preventieve maatregel is het aanbrengen van schrikdraad. Die beschermt niet alleen het vee, maar zorgt er ook voor dat wolven leren wegblijven van landbouwdieren. Door vee maximaal met schrikdraad te beschermen, vermijden we dat wolven zich specialiseren in ‘makkelijke’ prooien en het wild links laten liggen.

Geschikte omheining

Zijn er wolven gespot in jouw regio of  wil je je dieren uit voorzorg beschermen? Zorg dan voor een gepaste omheining om te voorkomen dat de wolf bij jouw dieren geraakt:

• Zorg ervoor dat de wolf niet onder, door of over de omheining kan. Plaats rasters of draden van op de grond tot minstens 120 cm hoogte.
• Span je omheining strak genoeg aan. Beveilig poortjes en andere zwakke schakels. 
• Vermijd dat de wolf terugkomt. Zet een elektrische spanning van minstens 4500 volt op de draden. Gebruik je schrikdraad aan de buitenkant van de omheining, waar ook mensen de draden kunnen aanraken? Plaats dan waarschuwingsbordjes. 
• Controleer je omheining regelmatig, inclusief het behoud van de elektrische spanning. 

Voor verschillende soorten omheiningen gelden verschillende normen.

Een netvormig raster zonder stroom wordt ook wel ursusdraad of schapengaas genoemd. De afstand tussen het raster en de grond bedraagt maximaal 3 cm. Plaats schrikdraden aan de buitenzijde: minstens één draad bovenaan, op 120 cm hoogte, en één draad onderaan, op ongeveer 15 cm hoogte. Een derde draad op ongeveer 40 cm hoogte is aan te raden.

Een stroomvoerend schapennet noemen we een flexinet, elektronet of schrikdraadnet. Zorg ervoor dat het net helemaal tot tegen de bodem reikt.

Ook stroomvoerende schriklinten of -draden kunnen wolven afschrikken. Plaats de draden of linten op maximaal 15 cm boven de grond en laat niet meer dan 20 cm tussen twee draden. Bestaande omheiningen van ongeveer 90 cm hoog kunnen worden verhoogd tot de minimumhoogte van 120 cm met afstandsisolatoren of aanvullende schrikdraadpalen.

Is je weide gelegen in een risicozone en wil je een bestaande omheining aanpassen om wolven te weren? Dan kun je hiervoor subsidies aanvragen:

• Beschik je over een landbouwnummer en ondernemingsnummer, dan kom je wellicht in aanmerking voor VLIF-steun (zie infofiche). Meer informatie over NPI vind je bij het Agentschap Landbouw & Zeevisserij.
• Ben je een natuurlijke of privaatrechtelijke rechtspersoon, of beschik je over een landbouw- en ondernemingsnummer maar kom je niet in aanmerking voor VLIF-steun, dan kan je subsidies verkrijgen via Natuur en Bos.

Alvorens materialen aan tev kopen en een subsidie aan te vragen, kun je gratis een beroep doen op de deskundige hulp van het Wolf Fencing Team. Naast technisch advies bieden zij ondersteuning aan voor de plaatsing met behulp van vrijwilligers. Meer informatie vind je op www.wolffencing.be.  

Dit zijn de voorwaarden voor het verkrijgen van subsidies, zoals voorzien in het reglement (pdf - 720 kB):

• Het perceel/de percelen zijn gelegen in de risicozone (meer uitleg zie hieronder)
• Het perceel/de percelen zijn in eigendom van de aanvrager of, in geval van pacht of huur, heeft de aanvrager een bewijs van toelating van de eigenaar om de omheining aan te passen.
• Er is de afgelopen 5 jaar geen subsidie verleend voor het perceel/de percelen om de omheining wolfwerend te maken.
• De te beschermen diersoort komt voor in volgende lijst:
  • schaap, geit, moeflon of steenbok
  • alpaca, guanaco of lama
  • damhert, edelhert, sikahert of axishert
  • pony, ezel of andere paardachtigen verschillend van paarden en met een schofthoogte van maximaal 148 cm
  • verzwakt rund
  • paard of rund indien gelegen in de afgebakende schutkring (meer uitleg zie hieronder)
• De omheining wordt geplaatst zoals beschreven in het reglement.

Na de plaatsing van de omheining bezorg je ons het ingevulde aanvraagformulier (doc) samen met de facturen (vraag duidelijke facturen met de omschrijving van elk aangekocht materiaal-item) en duidelijke foto’s.

Je krijgt 90% terugbetaald van de gebruikte materialen (met een maximum van 4,8 euro per lopende meter) als je aan alle voormelde voorwaarden voldoet en je omheining werd aangepast conform de technische vereisten van een wolfwerende omheining. Bovenop het subsidiebedrag wordt nog een forfaitere onderhoudsvergoeding van 4,5 €/m uitgekeerd.

Heb je nog vragen? Meer gedetailleerde informatie vind je terug in het reglement (pdf - 2,02 MB)

Heb je na het lezen van het reglement nog vragen? Neem contact op met:

Adviezen, Vergunningen, Erkenningen en Subsidies
Financiële Tegemoetkomingen
Havenlaan 88 bus 75, 1000 BRUSSEL
02 553 81 02
subsidies.anb@vlaanderen.be

Risicozone

Er kunnen enkel subsidies voor het nemen van wolfwerende maatregelen aangevraagd worden binnen een of meerdere van de gemeenten binnen het risicogebied. Dat risicogebied wordt opgemaakt door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) en het Agentschap voor Natuur en Bos, en driemaandelijks geactualiseerd op basis van de beschikbare, wetenschappelijke kennis over de verspreiding van wolven in Vlaanderen. Op onderstaande kaart is de huidige risicozone terug te vinden.

Schutkring

In het geval er ten gevolge van een wolvenaanval op paarden of runderen een potentiële probleemsituatie ontstaat, kan Natuur een Bos een schutkring afbakenen waarbinnen subsidies voor paarden en runderen mogelijk zijn. Die schutkring geldt voor 6 maanden en is verlengbaar, indien noodzakelijk. Instelling of verlenging van de schutkring gebeurt op basis van advies van INBO.

Via de schutkring (zie afbakening op onderstaande kaart) kunnen ook voor runderen en paarden subsidies voor wolfwerende maatregelen verkregen worden. Pony’s zitten vervat in de verruimde subsidieregeling zoals hoger vermeld. De huidige schutkringen zijn geldig tot en met 28/02/2025.

Rescue kits

Ben je veehouder en werden je dieren onlangs aangevallen door een wolf, ook buiten de risicozone? Dan kun je tijdelijk bij Natuur en Bos rasters lenen, in afwachting van een definitieve aanpassing van je omheining. De rescue kits zijn 400 meter lang en hebben een stroomklok.

Het Wolf Fencing Team Belgium (WFTB) kan je indien nodig helpen om de rasters sneller te plaatsen. Het WFTB is een vrijwilligersnetwerk, opgericht door Natuurpunt, WWF en Natagora. Het biedt gratis praktische en technische hulp aan veehouders in de omschakeling die gepaard gaat met de terugkeer van de wolf. Wil je een beroep doen op WFTB of zelf vrijwilliger worden, neem dan een kijkje op www.wolffencing.be.

Heb je schade geleden door een wolf? Meld dit dan binnen de 24 uur via www.wildinzicht.be. Een specialist zal je contacteren om de schade te komen vaststellen en de oorzaak te onderzoeken.

Als de vaststellingen, waaronder een sporen- en een DNA-onderzoek, aantonen dat de schade effectief is aangericht door een wolf, dan heb je recht op een schadevergoeding. De wolf is beschermd door Vlaamse en Europese wetgeving en valt daardoor onder de algemene soortenschaderegeling.

• Wat moet je doen bij schade door (vermoedelijk) wolf? Doorloop het stappenplan > 
   

Dien je aanvraag in via www.wildinzicht.be. De aanvraag moet gebeuren binnen de twaalf werkdagen nadat de schade werd vastgesteld. Opgelet: vink bij stap twee 'Kies het schadetype' zeker 'Dieren' aan!

Iedereen kan een schadevergoeding aanvragen: veehouders, particulieren… De aanvraag moet wel aan enkele basisvoorwaarden voldoen:

• De schade werd veroorzaakt door een wolf. Het terreinbezoek van de dienst Natuurinspectie zal hierover uitsluitsel brengen. In de praktijk worden veel schapen ook door honden gedood. Die schade wordt niet vergoed door de overheid. 
• Het dier dat gedood werd door de wolf, moet wettelijk geregistreerd zijn.
• De schade bedraagt meer dan 50 euro. 
• Ook wie geen preventieve maatregelen heeft genomen, kan momenteel nog een schadevergoeding aanvragen. Omdat wolven grote afstanden kunnen afleggen op korte termijn, wordt een verplichting voorlopig niet als redelijk beschouwd. In de toekomst kan er wel een verplichting worden opgelegd in gebieden waar wolven gevestigd zijn en de kans op wolvenaanvallen groter is.

De schade wordt geraamd door het departement Landbouw en Visserij en uitbetaald door Natuur en Bos. Opgelet, de analyses van de DNA-stalen worden gebundeld, waardoor de resultaten en dus de uitbetaling van de schade enkele maanden op zich kan laten wachten. 

Update 30/04/2025

Download het volledige overzicht met recente schadegevallen door wolven (pdf - 290 kB)

Wolvenexpo

Deze informatieve en interactieve expo focust onder andere op het wel en wee van de Limburgse wolven, maar ook op hoe mens en wolf best met elkaar kunnen samenleven. Roger, de aangereden wolf uit Opoeteren, is het pronkstuk in de tentoonstelling. De expo reist al rond sinds 2019, maar er is sindsdien veel gebeurd in de wolvenwereld. Ontdek hoe het sindsdien met onze wolven gegaan is. Voor kinderen werden er educatieve en interactieve elementen in de expo verwerkt.

We werken momenteel aan een nieuwe expo en hopen deze vanaf september 2025 terug te kunnen inzetten.
 

Infoavonden voor veehouders 

Er zijn momenteel geen data bekend.
 

Lokale evenementen

Er zijn momenteel geen data bekend.
 

Wetenschappelijk onderzoek over de wolf vind je op de site van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Je kunt je ook inschrijven op de nieuwsbrief ‘Roofdiernieuws’ met meer wetenschappelijke informatie over de wolf. 

In de natuurdocumentaire Onze Natuur, die samen met Natuur en Bos gerealiseerd werd, mag de wolf uiteraard niet ontbreken. Op de website vind je een uitgebreid dossier over wolven, vol interessante weetjes en prachtige foto's en videobeelden.

Ook op Ecopedia vind je heel wat nuttige en boeiende info over wolven.

Ook de Universiteit van Vlaanderen wijdde een item aan de terugkeer van de wolf.

• Brochure 'Je dieren beschermen tegen de wolf' (pdf - 6.43 MB)
• Wolvenkalender: wolveninfo voor gemeentelijke infokanalen (pdf - 2.68 MB)
• Interventieprotocol probleemsituaties (pdf - 2.68 MB)
• Interventieprotocol probleemsituaties - bijlage 'Verduidelijkende voorbeelden' (pdf - 291 kB)
• Overzichtskaart: waar zit de wolf in Europa?
• Algemene infofolder 'De wolf in Vlaanderen' (pdf - 1.60 MB)
• Infofolder 'Op kamp in wolvengebied' (pdf - 1.10 MB)
• Wolvenwegwijzer (pdf - 1.46 MB)
• Subsidiereglement voor wolfwerende maatregelen
• Wolvenplan Vlaanderen

Sinds de terugkomst van de wolf in Vlaanderen worden er vanuit burgers, sectororganisaties en lokale besturen heel wat vragen gesteld. Al die pertinente vragen en kwesties werden verzameld en beantwoord door experten en samengebracht in onderstaand document. Dit overzicht van veelgestelde vragen is dynamisch en wordt voortdurend aangevuld en aangepast. 

• Lees de veelgestelde vragen online >
• Download de recentste lijst met veelgestelde vragen over de wolf (pdf - versie 04/2024)
• Voor de volledigheid kun je ook nog de oudere lijst met veelgestelde vragen downloaden, al is bovenstaande lijst accurater en vollediger
  Download veelgestelde vragen (pdf - versie 02/2023)
  Download veelgestelde vragen (pdf - versie 12/2022)

• Vragen over een tegemoetkoming in de investering voor preventieve maatregelen:

Adviezen, Vergunningen, Erkenningen en Subsidies (AVES)
Financiële Tegemoetkomingen
Havenlaan 88 bus 75, 1000 BRUSSEL
02 553 76 74
aves.cd.anb@.vlaanderen.be

• Schadegevallen moeten binnen de 24 uur doorgegeven worden via dit formulier.
• Heb je een wolf gespot of sporen (pootafdrukken, uitwerpselen) gevonden? Meld het via wolf@inbo.be.
• Andere vragen? natuurenbos@vlaanderen.be